Ağız sağlığı büyük küçük herkesin dikkat etmesi gereken bir konudur. Ağız içinde bulunan diş, diş eti, damak ve dil gibi organların sağlığı, genel ağız sağlığını da ifade eder. Ağızdaki mikroorganizmalar ve salgılar nedeniyle özellikle dişler ve diş etleri zamanla yıpranır. Dişlerin çürümesi, ağız içinde yaraların oluşması, diş eti hastalıkları ve çiğnemede yaşanan zorluklar ağız içi sorunlarından birkaç tanesidir. Ağız sağlığı vücut sağlığının bölünmez bir parçasıdır ve ağız sağlığının bozulması diğer organları olumsuz etkileyebilir. Özellikle dişlerdeki çürük enfeksiyonu vücudun diğer yerlerine sıçrayabilir ve çeşitli hastalıklara neden olabilir. Kalp, böbrek, mide ve bağırsak gibi organlar enfeksiyondan etkilenebilir. Bu durum, kalp-damar hastalıkları, kronik solunum hastalıkları, mide-bağırsak hastalıkları, yüksek tansiyon, kemik erimesi, romatizma, diyabet ve kadınlarda erken doğum gibi riskleri arttırabilir. Böylesine ciddi sonuçlara neden olabilen bir konuda yatağa bağımlı ya da ağız temizliğini kendi yapamayan bilinci açık veya kapalı hastalarda ağız mukozasını korumak ve enfeksiyon oluşumunu önlemek amacıyla ağız ve diş temizliğinin özel olarak üretilmiş ağız bakım setleriyle bir refakatçi tarafından yapılması gerekir.
Hastaların ağız bakımı için özel olarak üretilmiş medikal ürünler vardır. Bunlara, ağız bakım seti adı verilir. Evlerde ve hastanelerde kullanılabilir. Genellikle set halinde satılır; temizlik solüsyonu, pamuklu/süngerli çubuklar ve nemlendiriciden oluşur. Bunun dışında, solüsyon emdirilmiş sadece pamuklu çubuklardan oluşan setler de mevcuttur. Pamuklu/süngerli çubukların uzunluğu markasına göre farklılık gösterebilir. Her bakım işleminde hem refakatçinin hem de hastanın sağlığı için tüm hijyen prosedürlerine riayet edilmesi gerekir. Eller her seferinde yıkanmalı ve işlem esnasında muayene eldiveni kullanılmalıdır.
Yatağa bağımlı veya kendi kendine beslenemeyen hastaların, yeteri kadar doğal besin alamadıkları için bağışıklık sistemi güçsüzleşir. Özellikle diş sağlığı için çok önemli olan D vitamini, kalsiyum ve fosfor eksikliği nedeniyle dişler olumsuz şekilde etkilenir. Ayrıca yatağa bağımlı olan hastaların çoğunlukla kapalı ortamlarda kalmak zorunda olmaları yeteri kadar güneş ışığından faydalanamamaları demektir. Bu da kemikler için gerekli olan vitaminlerin vücutta sentezlenmemesi anlamına gelir. Sürekli kapalı alanda olma zorunluluğu hem psikolojik olarak hastanın kendisini kötü hissetmesine neden olur hem de kemik ve diş sağlığına olumsuz olarak yansır. Bir taraftan da bağışıklık sisteminin çökmesine neden olur. Beslenme sorunları, bağışıklığın çökmesi ve kötü psikoloji hastaların ağız sağlığını çok ciddi şekilde etkileyebilir. Dişlerde oluşan çürükler ve ağız içindeki yaralar enfeksiyona neden olabilir.
Önemsenmeyen bir çürükten veya ağız içindeki küçük bir yaradan vücuda hızla enfeksiyon yayılabilir. Bu sorun, bağışıklık sistemi zaten zayıflamış olan bir hastada farklı rahatsızlıkları ortaya çıkarabilir. Ayrıca, kanser hücrelerinin gelişimine ve beslenme sistemindeki organlarda yara oluşumuna sebebiyet verebilir. Bakıma muhtaç bir hastanın ağız sağlığı çok iyi bir şekilde korunmalıdır. Ağız bakımı, vücut bakımına kıyasla daha sık yapılmalıdır. Hastanın refakatçisi bakım zamanını takip etmeli ve uygun ürünlerle ağız hijyenini sağlamalıdır. Ağız bakım işleminin altı saatte bir tekrarlanması önerilir. Ağız içinde takma diş veya başka bir aparat varsa ağız bakımını zorlaştırabileceği için işlemden önce çıkarılmalıdır. Sürekli yatan hastalarda düzenli ağız bakımı yapılmadığında, zaten kullanılmayan dişler daha hızlı şekilde yıpranabilir ve çürüyebilir. Bu durum beslenmek için dişlerini kullanan hastaları da ciddi şekilde etkiler.
Özellikle beslenme konusunda kalitenin düşmesi, hastanın psikolojik ve fizyolojik açıdan zayıflamasına neden olabilir. Yeterli olmayan beslenme bağışıklık sistemini zayıflatabilir ve hastanın ağzında yara oluşmasına sebebiyet verebilir. Bu yaralar enfeksiyon kapabilir ve zaten bağışıklığı güçsüz olan hastaya daha çok zarar verebilir. Kişisel bakımı için başkasına ihtiyaç duyan hastaların yaşadığı psikolojik sorunlar da vardır. Bazı hastalar çevresindeki insanlara yük olduğunu düşünebilir. Yaşadığı psikolojik sorunlar üzerine bir de hijyen sorunları yaşaması kişinin hastalıklara karşı direncini ve yaşama umudunu iyice azaltabilir. Ağız bakımı düzenli olarak yapılırsa hem hasta kendini daha iyi hissedecektir hem de ağzında oluşabilecek yaralar önlenecektir.
Hastanın ağız bakımıyla ilgili ihtiyaçları önceden belirlenmeli ve uygun ürünler tedarik edilmelidir. Ağız bakım setlerinin fiyatları çok yüksek değildir. O nedenle farklı birkaç marka ürün alıp denenebilir. Böylece hem ürünün kalitesi hem de sağladığı faydalar görülebilir. Hangi marka hasta için daha faydalı olursa o markayla devam edilebilir. Elbette her ürün alınıp hastaya uygulanmamalıdır, kaliteli ve bilinir markaların ürünleri tercih edilmelidir. Kimyasal madde içerdiği için merdiven altı üretilmiş ürünlerden kesinlikle uzak durulmalıdır.
Set içeriğinde bulunan temizleme ve nemlendirme solüsyonları özel kimyasal bileşenlerden oluşur. Sağlığa olumsuz etki etmez. Yutulsa bile herhangi bir sorun oluşmaz. Ancak hastanın boğazına kaçma riskine karşı dikkat edilmelidir. Bu solüsyonlar swab adı verilen ağız bakım çubuklarıyla uygulanır. Ağız bakım çubukları tek kullanımlıktır ve piyasadan tedarik edilebilir. Set içinde yer alan temizleme solüsyonu ağız içindeki mikroorganizmaları yok eder ve ferahlık sağlar. Nemlendirici ise ağız kuruluğundan kaynaklanan sorunların önlenmesi için kullanılır. Parkinson, diyabet ve Alzheimer gibi hastalıklarda ağız kuruluğu daha fazla görülür. Ayrıca bilinci kapalı olan hastaların ağızlarının sürekli açık kalması da ağız içinin ve dudakların kurumasına neden olur.
Ağız kuruluğu da bazı sağlık sorunlarına sebebiyet verebilir. Ağız kokusu, ağız içindeki dokunun ve dudakların yıpranması, hızlı yara ve enfeksiyon gelişimi, diş çürümesinin hızlanması gibi sorunlar özellikle yatağa bağımlı hastaları daha çok etkiler. Ağız bakım setinin içindeki nemlendiricinin kullanımı bu risklerin önüne geçebilmeyi sağlar. Temizlik ve nemlendirmeyle oluşan ferahlık hastanın psikolojik olarak daha rahat hissetmesine olanak tanır.
Hastanın ağız temizliği diş fırçası ve macunu kullanarak da yapılabilir. Böyle bir durumda ağız içine uygulanan sıvıların hastanın boğazına kaçmaması için hastanın yutma fonksiyonunu kontrol edebiliyor olması gerekir. Ayrıca, refakatçi hastanın dişlerini fırçaladıktan sonra, hastanın kendisi ağzını suyla çalkalayabiliyor ve tükürebiliyor olmalıdır. Eğer hasta yutma fonksiyonunu kontrol edebiliyorsa, tükürebiliyorsa, boyun ve ağız kaslarını kullanabiliyorsa dişlerini fırçalayarak ağız bakımı yapılabilir. Aksi halde hasta boğulma tehlikesi yaşayabilir.
Ağız bakım setlerinin kullanımı da oldukça kolaydır. Yeterli miktarda bakım solüsyonu, set içinden çıkan ölçü kabına konur. Solüsyon, pamuklu veya süngerli çubuğa emdirilerek tüm ağız boşluğu, dişler, diş etleri ve dil temizlenir. Daha sonra çubuk üzerine bir miktar nemlendirici solüsyon konur; ağız içine ve dudaklara sürülür. Bu solüsyonlar sağlığa uygun kimyasal maddelerden üretildiği için herhangi bir zarar vermez. Solüsyon emdirilmiş şekilde üretilen hazır çubuklar da vardır. Bu tip ürünler, paketten hazır şekilde çıktığı için hemen kullanılabilir. Bakım çubukları tek kullanımlıktır.
Hastanın bilinci yerindeyse ve ağzını komutla açabiliyorsa hastaya değer verildiğinin gösterilebilmesi için yapılacak işlemlerin baştan anlatılması ve hastadan izin alınması gerekir. Böylece hastayla refakatçi işbirliği içinde olabilecek ve bakım süreci daha kolay hale gelebilecektir. Bilinci yerindeyse ancak ağzını kendiliğinden açamıyorsa hasta zorlanmamalıdır. Zorlama olursa ağız içinde ve yüzde travmalar meydana gelebilir. Ayrıca bu zoraki durum hastanın kendisini kötü hissetmesine neden olabilir. Bilinci yerinde olmayan hastalarda da ağız zorlamadan açılmalıdır. Hastaya fiziksel zarar verebilecek eylemlerden kaçınılmalıdır. Her ağız bakım işleminde hastanın ağzının içi muayene eder gibi incelenmelidir. Dişlerde çürük var mı, diş etlerinde kanama veya kızarıklık var mı, ağız içinde mantar veya yara var mı diye bakılmalıdır. Böyle durumlarda tedavi için öncelikle hastanın hekimine danışılmalıdır.
